De Fietsersbond is tevreden met het advies van het CROW-Fietsberaad d.d. 9 december 2019 aan de minister om de CROW-aanbeveling uit 1998 voort te zetten: binnen de kom op rotondes met fietspaden de fietsers mee in de voorrang. In dit bericht geven we de jongste bevindingen inzake rotondes en duiding voor fietsers.

Voordat we dat doen, eerst een overzicht van de te hanteren richtlijnen (uit CROW-publicatie 126 1998, 126a 2002, ASVV 2012, par. 12.2.5, Ontwerpwijzer Fietsverkeer 2016).

+ Enkelstrooksrotonde met fietspaden die de cirkel volgen van de rijbaan.
+ Het fietspad loopt rondom en op 5 tot 6 meter van de rotonderijbaan.
+ Aanvullende maatregelen op en om de fietspaden kunnen het ongevalsrisico bij ‘fiets mee in de voorrang’ verkleinen: met name op de fietspaden en fietsoversteken een aaneengesloten rode asfaltloper zorgt bij automobilist en fietser voor meer aandacht voor elkaar.
+De minimale straalgrootte (middelpunt rotonde tot buitenrand rotonderijbaan) is 16 meter.
+ Als in hele gemeente op rotondes fiets mee in de voorrang is, dan ook op een turborotonde met enkelstrooksafrit mits deze eenrichtingsfietspaden heeft.

– Meerstrooksrotonde
– Turborotonde met meerstrooksaf- en toeritten. Meerstrooksafritten zijn nooit aanvaardbaar in een ontwerp met gelijkvloerse fietsoversteken.
– Rotonde met fietsoversteken zonder breed midden eiland (ongeacht de voorrang).
– Rotonde met voor fiets en voet niet dezelfde voorrangsregeling (dus niet: wel een zebra maar fietser geen voorrang).

Daarnaast de volgende aandachtspunten:

• Rotondes met tweerichtingsoversteken zijn waarschijnlijk minder veilig dan met eenrichtingspaden.
• Voorkom zo veel als mogelijk dat een rotonde een onduidelijke mix bevat van een- en tweerichtingsoversteken.
• Rotondes met een fietsstrook zijn minder veilig dan die met een fietspad.

Rotondes zijn veel veiliger dan gewone voorrangskruispunten en kruispunten met verkeerslichten;  met een rotonde daalt de kans op een dodelijk ongeval met 76% en het aantal ernstige slachtoffers, incl. doden, daalt met 46% (Bron: SWOV 2012). En slechts 2% van alle fietsongevallen gebeurt op rotondes (Bron: DTV Consultants 2019). Niettemin zijn er rotondes met substantieel hogere ongevallencijfers dan gemiddeld. De minister wilde daar meer over weten, als onderdeel van het Strategisch VerkeersveiligheidsPlan 2030 (SVP). Het CROW-Fietsberaad heeft daarom in 2019 het verkeersadviesbureau DTV Consultants een verkennend onderzoek laten doen of naast de voorrangsregeling ook gebrek aan uniformiteit het ongevallencijfer beïnvloedt.

Gemeenten en provincies die geen ‘fiets mee in de voorrang’ willen, wijzen op onderzoeken van de SWOV met als uitkomst dat ‘fiets in de voorrang’ onveiliger zou zijn dan ‘uit de voorrang’. In het verkennende onderzoek lijkt DTV Consultants, na een analyse van 93 rotondes, tot eenzelfde conclusie te komen: ‘in de voorrang’ 4 keer zoveel ongevallen als ‘uit de voorrang’. Blijft staan dat nog steeds op rotondes met een fietspad ‘in de voorrang’ weinig ongevallen gebeuren: per rotonde gemiddeld slechts 1 ongeval in de 5 jaar. Daarenboven benadrukken de onderzoekers dat:

• niet is onderzocht in hoeverre de auto- en fietsintensiteiten het verkeersveiligheidsrisico bepalen [noot: in eerdere SWOV onderzoeken is dat ook niet gebeurd]
• het aannemelijk is dat het verschil in het gemiddeld aantal ongevallen waarschijnlijk (ook) verklaard wordt door de drukte op de rotonde.

Daardoor is bijvoorbeeld het effect van ‘safety in numbers’ (bij veel fietsers kijken autobestuurders beter uit en andersom) dus niet meegenomen. Het CROW-Fietsberaad heeft daarom de minister onder andere geadviseerd om dit belangrijke aspect in een vervolgonderzoek wel mee te nemen. De Fietsersbond heeft aangegeven dat advies van harte te ondersteunen.

Het CROW-Fietsberaad constateert in zijn advies aan de minister dat veel gemeenten het fietsgebruik stimuleren en investeren in veilige en comfortabele fietsinfrastructuur omdat dit voordelen heeft voor de verkeersdoorstroming, de leefomgeving én de gezondheid. Dat weegt juist binnen de kom – waar de meeste fietsers zijn, zwaarder dan het misschien hogere risico van ‘mee in de voorrang’. Dat heet ook wel het mobiliteits-argument. Rotondes binnen de kom met fietspaden uit de voorrang brengen een zwaardere rijtaak met zich mee: snelheid en manoeuvres inschatten, bij elke halve oversteek afstappen, optrekken en opstellen, sommige auto’s die toch fietsers voor laten e.d. Dat alles leidt tot een grillig verkeersbeeld en is dus slecht voor de fietsbaarheid van je gemeente. Kortom, ergonomisch gezien is ‘uit de voorrang’ ook niet goed.

Met name door onvoldoende beschikbare ruimte en/of budget zijn veel rotondes niet volledig conform de CROW-richtlijnen gerealiseerd. Daardoor is er een lappendeken ontstaan. Vanwege dat gebrek aan uniformiteit heeft DTV Consultants bij de 93 rotondes gekeken naar welke inrichtingskenmerken tot riskante situaties kunnen leiden. Er zijn slechts twee inrichtingskenmerken gevonden die statistisch scoorden op samenhang met ongevallen: de straalgrootte van de rotonde en de afstand van de fietspaden tot de rotonderijbaan. Zelfs tweerichtingsfietspaden deden er niet toe. Dat is opmerkelijk omdat in het algemeen het oversteken van zijstraten en rotondes met fietsers tegen de richting in als gevaarlijk geldt. Omdat het geadviseerde vervolgonderzoek, met een veel grotere steekproef, wellicht op dit punt wel een samenhang ontdekt, gaan wij er vooralsnog van uit dat een rotonde met tweerichtingsoversteken waarschijnlijk minder veilig is dan met eenrichtingspaden.

Vanwege de verkeerskundige wens van een zo groot mogelijke uniformiteit van de rotondes ten behoeve van de verkeersveiligheid, moet worden bedacht dat binnen de kom al op twee soorten kleine rotondes fietsers mee in de voorrang zijn. Dat zijn rotondes met fietsstroken en rotondes zonder fietsvoorziening. Het dan aanwezig zijn van rotondes met fietspaden ‘uit de voorrang’ in dezelfde gemeente doet geen goed aan die gewenste uniformiteit.

Het CROW heeft in 2008 over turborotondes een publicatie uitgebracht met onder andere het volgende advies. Als binnen de kom van de gemeente op rotondes fiets mee in de voorrang is, dan ook op een turborotonde met enkelstrooksafrit, mits deze eenrichtingsfietspaden heeft. In de Ontwerpwijzer Fietsverkeer 2016 is daar aan toegevoegd dat sowieso meerstrooksafritten zeer sterk worden ontraden (vanwege afdekzicht). De hele vakwereld wil overigens dat er bij turbo’s zo veel mogelijk wordt gekozen voor ongelijkvloerse fietspassages.